Espainia 2016: Gorrotoaren eta beldurraren artean

Orain berrogei edo berrogeita hamar urte dituztenak diktadoreari urte batzuk falta zitzaizkionean jaio ziren, eta gorrotoaren artean hazi ziren oraindik. Bere gurasoek iraganeko mamuen beldur ziren, eta gorroto zuten beren burua babestea. Politika egitea, beraz, iraganaz haserre hitz egitean zen: gerraz, gaiztoez, onez... Hirurogeita hamarreko hamarkadan denek ez zuten gauza bera gorrotatzen, bakoitzak mamu desberdinak baitzituen, baina gorrotoa orokorra zen oraindik. Bi Espainiaren gai zaharra bizi-bizi zegoen herrialdean.

Baina konturatu zen haur horien gurasoek, nork Gorrotoaren seme-alabak ziren gerra zibil batean jaio zirelako, beraiek izan ziren horri amaiera eman ziotenak. Herri hobe bat eraiki zuten beren seme-alabentzat, garai hartan haurrak zirenak, zeinetan bestea baztertu beharrean, onenean, aurkaria oker zegoela pentsatzen ikasi zuten. Beren seme-alabei desberdintasunak barkatzen eta jasaten irakatsi zieten. Bereziki zaila zen garai hartako gurasoei balore horiek transmititzea, kontrakoak txertatu baitzituzten. Errespetu handia merezi du orain hirurogeita hamar, laurogei, laurogeita hamar urte dituen belaunaldi horrek. Beren seme-alabak heldu bihurtu ziren gurasoak beldur ziren eta amesgaizto baten erdian hazi ziren lurralde batean, baina konfiantzaz bizitzera eta etorkizun hobeago bat eraikitzera bultzatu zituzten.

Eta haien seme-alabek entzuten zituzten. Argi eta garbi aurrera zihoan herrialde batean heldu ziren: irekiago, gero eta fundamentalista gutxiago eta askoz hobeto bizitzeko. Gorrotoa eta beldurra izkinka zeuden, maneiatzeko errazeko auzoetan mugatuta: gaizki egindako lau graffiti, horma edo zoru haserrezko mezuekin inork kontuan hartzen ez zituena. Horixe izan zen gerratik geratu zen guztia:

Urteak joan, graffitiak gero eta urriagoak ziren, eta bat-batean, hirurogeita hamarreko haurrak helduak zirela konturatu ziren: bidaia hasi eta hogeita hamar urtera, herrialde on bat zeukaten esku artean, eta agintea hartzeko denbora.

2006 zen.

Hamar urte beranduago, orain, erliebea oraindik haien zain dago, edo hobeto esanda, pasa dira. Haien gurasoak, gorrototik zetozenak, hiltzen ari dira, eta haiek, zuzia hartu behar zutenak, ikusten dute nola agure itxura duen presidente batek hilabeteak daramatzan guztiari ezetz esaten. Bitartean, beren seme-alaba asko lehertu dira bat-batean ere ezetz esaten, ukondoekin. Giroa erresuminaz bete da berriro.

Hemen gaude, berriro ere, gorrotoaren eta beldurraren artean sartuta, jasotzen ezetz eskuinera eta ezkerrera,  negatibo guztiz desberdinak baina praktikan bereiztezinak. Azkenik mamuen artean bizi gara berriro. Duela berrogeita hamar urtekoei “gerra”, “komunismoa”, “faxismoa”, “dispertsioa”, “ETA” deitzen zieten. Oraingoei “langabezia”, “murrizketak”, “IBEX”, “Venezuela”, “pigtails” deitzen zaie.

Zer gertatu zaigu? Zer gertatu da gure herriarekin, gure adinekoek eraikitako elkarbizitza zentzuzkoarekin?

Gertatutakoa krisi ekonomiko basati bat izan da, guk prestatu gabe geundena: horren aurrean, hobeto esanda, armagabetzen aritu ginen. Etorri behar zuen krisia, baina aurreikusteko gogorik ez genuena. Eta ailegatu zenean bat-batean lehertu ziren burbuiletan bizi ginen, ehun metroko altuera eta jausgailurik gabe airean utzi gintuzten. Denbora gutxian, milioika herritar lurrera bota zituzten, bat-batean: miseriara, pobreziara, emigrazioara. Milioika hazi bota zituzten beste gorroto belaunaldi bat erditzeko.

Dagoeneko hemen dugu gorrotoaren belaunaldi berri hori. Orain daudenak dira, gure zaharren gorputzean beldurra sartzen.

Logikoa da gazteek horrela atera izana: haserre egoteko arrazoi guztiak dituzte. Bizi izan dugun hamarkada madarikatu honek denok aztoratu gaitu. Eta zaurgarriagoak dira. Ez dira erantzule biktimak baizik, eta badute, behintzat, matxinatzeko ausardia.

Denok gara sartu dugun haustura sozialaren errudun. Gobernuek ez zuten aurreikusten: BPGaren datu bikainak baina langabezia zifra kaskarrak eskaintzen zituzten estatistikekin konformatu ziren. 2000. urtean, 2004an, baita 2008an ere, herrialde miragarri bat izatearekin, hala ere, gurearen hirukoitza zen langabezia tasa zuen. Kontraesan nabarmen hark nahikoa izan behar zuen gauza asko gaizki egiten ari zirela ulertzeko: hamabost milioi kotizatzaile dituen herrialde batek ezin du aberastasun burbuila baten erdian bizi eta bi milioi langabe mantendu. Baina urte haietan ez gobernuek ez herritarrek ez zuten ikusi nahi. Inork ez zuen jakin nahi dena hain ondo zihoanean gauza batzuk batzen ez baziren, horrek esan nahi zuela guztiz gaizki joango zirela gauzak pixka bat gaizki joan zirenean.

2007 eta 2008 saihestezinera iritsi zirenean, jaitsiera. Eta 2009an eta 2010ean, errealitate gogorrak gure gorrotoa berpiztu zuen, ezkutuan zegoen baina desagertu gabe. Erortzen ari ginen amildegiaren aurrean, errudunen bila ibili ginen denok salbuesteko.. Gizakia da. Bi Espainiaren antzinako Espainiari begiratu genion atzera: besteei gorrotatzera eta errua leporatzen ginen.

Besteei errua leporatzen eta gorrotatzera itzuli ginen

Katalunian errudun bat aurkitu zuten, Espainia izena zuena, eta batzuek gorroto zuten. Eskuin hegalak errudun bat aurkitu zuen, Jose Luis izena zuena. eta gorroto zuten. Urteak geroago gorroto horren errentetatik bizitzen jarraitzen dute, beldur bihurtuta. Orain “Paulo” deitzen diote, eta zaharren beldurra zin bihurtzen du. Ezkerrak ere aurkitu zuen bere erruduna eta bere fetitxeak. Deitzen zieten murrizketak, kapitalismoa, neoliberalismoa, banka, IBEX,… hitz bakarrean laburbildu arte: Rajoy. Eta hor jarraitzen dute, gorrotoa indartuz eta objektu berrien bila herritarrak Mariano hemen ez dagoenean gorrotatzeko horiek. Laster izango dena.

Baina aurretik, 2011n, tentsioa jasanezina zen, eta kaleak suminduta zeuden jendez. Zorionez, haserre horrek bideak aurkitu ditu eta 2015ean amaitu zuen Kongresuan sartzen. Oraingoan gauzak hobeto egin ditugu, aitortu behar dugu. Atxikitako amorrua ez da Legebiltzarrean lehertu, lehen bezala, indar gordinarekin aliatua, trikornio-txapela eta pistola eskuan, dreadlockekin baizik, lagunei eta haurtxoei muxuak emanez. Zilegitasun osoz eta eskubide osoz sartu da, ateak bortxatzearen zitalkeriarik egin gabe.

Gertatzen da, ordea, zilegitasuna beharrezkoa dela baina ez nahikoa. Urteetako Espainia honetan 2010, Gure hurkoarengan gaizki ikusteari utzi diogu. Erdarak beti oihukatzen zuena aldarrikatzen dugu berriro ere: bizilaguna gorrotatzeko eta gutxiesteko moduko mutila dela. Gorrotoak dena gainezka egin du, ahalik eta estilorik basatienarekin, gaur egun gure arbasoentzat ahoskaezinak diren hedabideak zenbat erabiltzen diren ere: Twitter, Facebook, foroak, WhatsApp. Gorroto zaharrak arropa berriak jarri ditu, errudunen aurpegiak identifikatu behar dituen belaunaldi amorratu eta itxaropenik gabe sortzeko. Baina esperientziaren bat dutenei, honek guztiak ez zaituzte engainatzen: hau ez da aldaketa, hau beti bezala da. Gaur egungo ume hauek gure aitona-amonak berraragitzatuak dira: aurpegi bera, haserre bera, haserre itsu bera.

Zenbat urte dituzten gazteak: zein argal eta igarri!

Dagoeneko leku bat hartzen dute Parlamentuan eta gizartean. Baina ehun urtean ez da ia ezer aldatu: gorrotoa janzten den arropa apenas, inoiz ez bere oinarria. Birbilobak birraiton-amonen klonak dira.

Zorionez, dena ez da horrela. Gorrotoarekin batera, itxaropena eta hobetzeko gogo zintzoa daude. Erresuminarekin batera, eraikitzeko gogoa dago. Iraganean baino kultuagoak eta prestatuagoak gara. Arazoa da, momentuz, txarrak ona itotzen duela. Hor gaude. Batzuek «ni naiz aldaketa» aldarrikatzen dute, eta aldarrikapen hori demokratikoa dela uste dute. Baina aldaketa edo guztiok gara edo ez da izango. Ezin duzu aldatu gizartearen zati bati bizkarra emanez. Eta egia da Espainiaren erdiak Alderdi Popularra gorrotatzen duela, baina beste erdiak Podemosi beldurra ematen diola, beraz, biak ez dira gai guztioi balio digun ezer gidatzeko.

Espainiaren erdiak Alderdi Popularra gorrotatzen du, baina beste erdiak Podemosi beldurra ematen dio, beraz, biak ez dira gai guztioi balio digun ezer gidatzeko.

Trantsizioko gurasoen lana, orain aiton-amonak, ia hilda (batzuk behin betiko hildakoak) erori egin da. Bi Espainiaetara itzuliko gara, bata beldurtuta hil, bestea gorrotoz beteta, eta biak kontrako alderdiari errudunaren papera esleituta. Horrela, askorentzat zubiak eraikitzen dituena bere printzipioen traidore koldar bat da, eta horiek dinamizatzen dituena benetako ideal bakarren aldeko borrokalari koherentea da.

Batzuek gorrototik edaten dute. Beldurraren beste batzuk:

Zauriak josteko denbora beharko da intolerantzia berriro gutxitu arte. Krisiaren urteak, injustiziak, inguratzen gaituen pobrezia eta desberdintasun basatiak, gure bihotzak kare bizian lurperatu dituzte eta gero atera dute Kongresuaren erdian agerian jartzeko. Eta denek erruduna bestea dela uste badute ere, Erruduna gizarte oso bat da, 90eko eta 2000ko hamarkadetan beharrezkoak ziren erreformak hartzen jakin ez zuena, gauzak gaizki ateratzen zirenean, prestatuta geunden. Ez da neurri zuzentzailerik hartu. Azaletik haratago hobetu gaituen aldaketa sakonik ez. "Dagoeneko nahiko ondo gabiltza", pentsatu genuen. Ez dezagun ezer ukitu, ez dezagun inor molestatu, ez dezagun inor gure kontrako manifestaziorik egiten bere pribilegioei erasotzeagatik, utz gaitezen geure buruari... Ez lurralde, ez ekonomikoki, ez sozialki, ez ziren aditu guztiek gomendatu zituzten erreformak, eta etorkizunerako prestatuko genuela. Ez zegoen anbiziorik edo estatu zentzurik. «Asma dezatela», esan zuen Unamunok birraitona. “Besteek erreformatu dezatela” aldarrikatu zuten barnean Aznarrek eta lehen Zapaterok, burbuilen eta fikziozko hazkundearen erantzule. Eta ahal zutenean erreformarik egin ez zutenez, Zapaterok eta Rajoyk murrizketa basatiak hartu behar izan zituzten gero, beste ezertarako berandu zenean.

Egoera honetan trabatuta jarraituko dugu, ala aldi baterako zerbait da? Oraindik ez dakigu. Gure etorkizuna, neurri handi batean, gaurtik ekainaren 26ra bitartean gertatzen denaren araberakoa da: handitasunaren edo miseriaren arabera, gure alde erabakitzen dutenen berekoitasunaren edo eskuzabaltasunaren arabera. Asko axola du azkenean harmoniako gobernu bat edo konfrontazioko beste bat aukeratzen badugu. Ez da berdina. Ez da berdina izango. Eta gobernurik ez badago, azkenean 26-Jra iristen bagara, herritarrok izango dugu hitza. Orduan gure garaia izango da. Beharrezkoa da ispiluan begiratzen, gorrotatzen, beldurtzen eta elkarren beharra duten bi Espainiaren ipurdia jaurtitzea. Horrela egiten badugu bakarrik aterako gara honetatik.

"Konkordia posible zen“, da Adolfo Suárez eta Santiago Carrilloren garaiak utzi zigun leloa. Orain, hamarkada madarikatu honen ostean, dena xahutu eta erresuminara itzuli gara, elkarren begietan ikusten dugun gorrotoz betetako isla ez dela begiratzen ari garen pertsonaren irudia, gure aurpegi nazkagarria baizik.

Duela 37 urte, ezkutuan eta Aste Santuaren erdian, Adolfo Suárezek Alderdi Komunista legeztatzeko ausardia izan zuen, hura gainditzeko gorrotoaren historia oso baten aurrean. Orain, atzean eta 2016ko Aste Santuaren erdian gertatzen denak, betiko markatuko du gure etorkizuna. Bi gobernu aukera baino ez daude: konkordia edo bazterketa. Edo amore eman eta elkarrekin lan egiten duten alderdi ezberdinen artean akordio zabala lortzen dugu, edo aurkariaren aurka ezartzen den frontismoaren aldeko apustua egiten dugu.

Bide bat edo beste aukeratzearen ondorioak oso desberdinak izango dira.