Tódolos galegofalantes (ou, alomenos, os que prestamos atención na aula) sabemos que o alfabeto galego é diferente ó grabado en pedra do castelán. Velaí un refresco:
Como se pode ver, no noso alfabeto non aparecen o "J", o "K", o "W" nin o "Y", considerándose estranxeirismos.
Asimesmo contamos con dígrafos "ch", "gu", "ll", "nh", "qu" e "rr". E parecera que con estes contamos con tódala ferramentas para construirmo-lo noso idioma.
Nembargantes, este alfabeto contén dous (tres?) problemas:
♠ Primeiro problema: as ausencias
No galego, como noutros idiomas, contamos con máis vogais (fonemas) das que aparecen representadas na escrita; o catalán conta con 7 vogais, o portugués con 9 e o húngaro con 14.
No galego contamos con 7 vogais; o "A", o "E" semipechado, o "E" semiaberto (/ɛ/), o "I", o "O" semipechado, o "O" semiaberto (/ɔ/) e o "U".
Alomenos, de tradición.
Non é segredo ningún a influenza do castelán na nosa lingua, e unha das máis notábeis é a reducción dos fonemas vogais de 7 a 5. Alomenos durante o meu paso pola escola nunca tivemos aprendido destes fonemos, e somentes mencionáronse de pasada unha vez no libro de galego de 4º da ESO.
Iso, ademáis da inconsistencia á hora de saber de antemán que "e" ou "o" é semiaberto ou semipechado (non todos os semiabertos levan acento son semiabertas nin tódalas vogais semiabertan levan acento) só serven para seguir no esquecemento.
Vexo dúas solucións:
1) facer fincapé na existencia destas vogais na escola, ensinar cando se usan e por riba de todo exemplos prácticos.
2) dotar a ámbalas vogais semiabertas dunha marca distintiva cadansúa; sexa a través dun acento consitente, sexa a través dunha grafía propia. E por isto inclúo neste asunto (que está realmente fóra do tema do "alfabeto") o exemplo que temos no húngaro.
Como dixen antes, o húngaro conta con 14 vogais. O caso é que eses 14 fonemas contan con 14 grafías inequívocas, e sempre sabes qué vogal ten que son. E o máis importante, todas elas incluídas de seu no seu alfabeto.
Sería este caso o que, persoalmente, defendo; amplia-lo alfabeto galego en dúas grafías que representen ás vogais semiabertas /ɛ/ e /ɔ/, sen ter que ser forzosamente o "ɛ" e o "ɔ" (por cuestións estéticas máis que ren).
♠ Segundo problema: o convidado preciso pero que igual amola
Os reintegracionistas terán notado que até o de agora non mencionei nada do "Ñ" no alfabeto galego. E o máis fino terá asimesmo notad que non a din usado en todo este texto.
Porén, non é tanto unha demostración de que non é unha grafía que se poida evitar doadamente (xa que a temos presente en palabras de uso frecuente como "miña", "gañar", "axiña", por non menciona-los diminutivos en "-iño" e "-iña" e o máis grande de todos, "o Miño" (que non "homiño", hehe).
O caso é que, aínda que para facerme entender en textos, tamén uso o "ñ", a verdade é que tamén o considero un estranxeirismo coma o "J" e o "Y" denantes citados.
O mesmos reintegracionistas diranme que, entón, use o "nh" para representa-lo fonema do /ɲ/, esquecendo que xa usámo-lo "nh" pero para representa-lo /ŋ/. Os exemplos (e case únicas palabras) que o usan son "unha", "algunha" e "ningunha".
E volveranme contestar, dicindo que use o "m" ou pior, o "mh" para dixir "uma/umha", "alguma/algumha" e "ninguma/ningumha" e ceiba-lo "nh", e... e é unha trapallada, de certo. Aínda que o fonera fóra (e de feito, é) idéntico, representa-lo /ŋ/ con "m" ou "mh" é unha das cousas máis feas que lle podo faer ó idioma (opinión subxectiva, claro está).
Por iso dende hai anos son da opinión (e, até o que sei, son o único que aposta por esta alternativa) de sustitui-la letra "ñ" por un dígrafo tal coma "nn".
Da miña parte (ou debería dicir "minna"?) conto que a evolución do "ñ" provén (ou debería dicir "provɛn"?) da abreviatura de "nn" dos textos medievais, onde igual o son /ɲ/ (inexistente no latín romano) representaba indistintamente co "n", o "nn" ou mesmo o "ni".
Haberá quen ó ver "cancinno", "axinna" ou "río Minno" déalle por ler "cancin·no", "axin·na" e mesmo "río Min·no", facendo un trebello no canto dun traballo... pero asimesmo creo que ninguén ten lido "déal·le", "trebel·lo" nin "trabal·lo", nin por casualidade.
O caso é que mesmo esta "solución" ten un problema, e é a palabra "connosco", abreviatura na que si que existe esa pausa entre enes.
Por iso é que, aínda apostando de primeiras por esta fórmula, vexo que tampouco é consistente e comprendendo que a súa defensa é vulnerábel. Polo que tampouco mato moito con este tema, e manteño o "ñ" coma ese convidado necesario no noso alfabeto.
E creo que máis ren, adiqueille tempo de máis a este tema para quedar máis ou menos onde comecei, aínda que alomenos expuxen algo amplo a un tema que non fora o de 52e52m, hehehe
Uun saudino.
Sobre o primero termo podo admitir que exista unha grafia para cada fonema vogal. Deste xeito sería mais sinxela a aprendizaxe do idioma.
Ahora ben, non estou dacordo en que o ñ sexa sustituido por grafias que dificulten a compresión do escrito. O ñ tamen está presente no bable. O ñ e tan galego coma castelan xa que a sua impronta está ligada a Alfonso X o Sabio. Foi el quen impuxo o uso da virguilla sobre o n para economizar a escrita no proceso de copia monacal. Ainda así, parte do galego economizou por eliminación como ano fronte a año ( en galego tamen hai años pero estés son so os fillos das ovellas). E dicir o galego ten os ñ que a sua evolución quixo. Nin mais nin menos
O eñe é unha letra típica do español (aínda que tamén exista en bretón, por exemplo) e a súa creación só pode proceder da lóxica da evolución do castelán. Úsana linguas fortemente presionadas polo español, como o asturiano, o vasco ou o galego, así como algunha amerindia. O galego pertence ao tronco galego-portugués e ese é o referente principal, segundo as propias normas oficiais, para o desenvolvemento da súa ortografía. Introducir o uso de "j", "ge/gi", "ss" e outras cousas traería máis ou menos complicacións, pero a incorporación dos dígrafos "lh" e "nh" é moitísimo máis fácil. O cambio de "ñ" e "ll" por "nh" e "lh" (coa busca dunha solución para o "nh" actual) non dificulta en nada a comprensión dun texto; é máis, até pode facilitar a lectura e evitar incorreccións.
O ñ e a grafía para un sonido nasal ramatado en palatal. Existente fonema en moitisimos idiomas. Pretender o uso do nh ou nl por soster que unha grafía e culpable de imperialismo e inadmisible, mais cando ti mismo falas de distinguir mediante otra grafía o h velar precedido de N como en inhuman.
O eñe é a grafía para un son nasal palatal derivado de que provén dun dobre ene latino. É un ene montado sobre outro e simplificado. En galego, xamais existiu esa evolución, así que non ten razón de ser a creación dunha letra así.
ANNU > año. O eñe de "año" provén de escribir os dous enes en vertical.
ANNU > ano. Desaparece un dos eles e xa non hai nada que encabalgar un sobre outro.
Claro que existe o fonema en moitísimos idiomas pero o eñe só en castelán e idiomas moi influídos por el. Cada idioma busca una solución: nh (occitano, portugués e mirandés), gn (francés), ny (catalán), etc. O galego debería usar o mesmo ca o portugués posto que as mesmas normas oficiais do galego afirman:
As escollas normativas deben ser harmónicas coas das outras linguas, especialmente cos romances en xeral e coa portuguesa en particular.
A cuestión do ene de "algunha" tivo diferentes solucións no galego anterior ao século XX. Simplemente habería que escoller outra para evitar a confusión coa representación tipo Mondonhedo. Non ten tanta dificultade. Total, só afecta a tres ou catro palabras.
Que o galego utilice a letra eñe débese unicamente a analfabetismo en galego durante séculos, o que produciu que sobre todo no Rexurdimento os autores empezasen a escribir en galego cunha ortografía castelanizada, pois eles foran alfabetizados en castelán. Pero tamén escribiron outras moitas cousas (gente, ja, lus, u-na, d'un, caîxa...) e modificouse.
O ñ foi adoptado como solución gráfica por Alfonso X o Sabio, ese mismo que escribiu as Cantigas de Santa María, non sospeitoso de ser un imperialista castelan.
Enton o ñ en palabras como castaña ou araña, que non proven dun N xeminado en latín a que se debe. Agora serás capaz de dicir que os castiñeiros non son arbórea autóctonas senon unha imposición castela.
En todo este fío, o único que falou de imperialismo -e varias veces- fuches ti.
Obviamente Afonso X foi un autor coa maioría da súa obra en castelán e iso ten que influír nas escollas efectuadas. A realidade é que na época trobadoresca existían diversas solucións para grafar ese fonema, entre elas: n, nh, nn ou ni. Afonso X tamén utilizaba a letra "j" e non por iso a usa agora a ortografía oficial.
O rei Afonso III foi quen regularizou o uso do "nh" para o portugués, copiando a solución do occitano. As propias normas oficiais do galego establecen que a nosa ortografía debe ser harmónica en primeiro lugar co portugués e, en segundo termo, co resto das linguas románicas. O do "ñ" (e o "ll") é un exemplo de libro onde é facilísimo levar a cabo o propio criterio oficializado por unanimidade do Parlamento de Galicia baixo a presidencia de Alianza Popular, pois foi a lei de normalización a que establece a oficialidade do que determine a Real Academia.
E como é iso de que Afonso X utiliza tanto o "ñ"? Aquí o tes empregando insistentemente o "nh" varias veces en cada texto (e ningunha vez o eñe castelán):
https://cantigas.fcsh.unl.pt/manuscrito.asp?cdcant=484&cdmanu=824&nordem=1&x=1
https://cantigas.fcsh.unl.pt/manuscrito.asp?cdcant=495&cdmanu=847&nordem=2&x=1
Os eñes en español que non veñen de -NN- xeminados proveñen da regularización para a solución das que sí viñan de -NN- xeminados. Exactamente como sucede co dobre ele: en castelán só unha parte procede -LL- xeminados, pero a solución destes xeneralizouse. Aquí ves como en galego tamén debermos preferir "lh" sobre "ll".
Aquí tes incluso as Cantigas de Santa María e, como ves, Afonso X utiliza esta vez o dígrafo "nn" (enprennar, besonna) e tamén o "n" simple (Bolona) para representar o fonema palatal do que estamos falando. Nin rastro de eñes.
Puxeno como 2 feitos independientes, non dixen que más Cantigas usase o ñ. Senon que o mesmo que escribiu as Cantigas tamen introduciu o uso do ñ. Polo tanto o uso do ñ e anterior os seculos escuros ou a o franquismo como épocas nas que o galego sufriu incorporacions do castelan. Eu falo do uso do galego en castaña ou en araña con termos de orixe en castanea ou aranea. En galego o N xeminado evoluciona a un so N. Annus a ano. Mentres que o gn evoluciona a ñ. En agnus a año.
Por otra banda a escolla da digrafia nh por parte do portugués Alfonso III e idiomaticamente maternal, xa que era de ascendencia borgoñesa, polo tanto de evolución occitana.
Entón que máis ten que Afonso X utilizase o "ñ" na súa obra en castelán? Iso sería o normal e non ten que ver co galego. Eu non dixen nada de franquismo nin de nada. É entón unha letra orixinal do castelán e está moi ben que a usen; pero non é propia do galego, así que non temos por que empregala. A razón pola que usen "nh" en portugués ou "ñ" en castelán non é o fundamental: a normativa debe ser harmónica co portugués en primeiro lugar e este usa "nh" e non unha letra xenuinamente castelá que nos aparta de todo o mundo, excepto o castelanfalante, e nomeadamente do lusófono.
A influencia do castelán é anterior aos Séculos Escuros. Empeza a finais do XIV cos trobadores tardíos (eses que algúns chaman galego-casteláns por estaren xa na corte castelá e con pouca conexión con Galiza e Portugal). Logo a partir de 1480 os escriváns xa teñen que desprazarse para examinarse a Toledo ante o Real y Supremo Consejo de Castilla. A partir de aí, a castelanización na escrita é galopante, pero xa mostraba evidencias nos devanditos trobadores tardíos.
O do araña e castaña xa cho expliquei. Unha vez que se uniformiza o uso de "ñ" (cuxa orixe estaba no -NN-) para a palatal, aplícase a todos os casos. En Portugal aconteceu o mesmo co "nh". Claro que en galego poderiamos adoptar o -gn- procedente de palabras como AGNUM/año, como en francés, pero resultaría moito máis confuso (por palabras como agnóstico, magno ou ignorante) e inharmónico co referente máximo das normas oficiais -o portugués-, así como con case todas as linguas romances.
Non te das conta que a imposición da grafía nh e igual que a imposición do ñ. Xa o decía Carvallo Calero "escribir en galego non e facelo nin en gallego_portugues, nin en portugués, nin en castelan". E dicir se queremos que o noso idioma alcance o maior estatus posible so será realizable se respetamos todalas suas características. Se quero falar portugués so teño que aprendelo.
Do que non te dás conta ti é de que o "nh" foi imposto por un rei, efectivamente, como forma unificada na lingua que as nosas normas oficiais ordenan tomar como exemplo e que formaba un bloque único coa nosa naquela altura. É hai unha razón obvia para isto: formamos parte do mesmo tronco lingüístico derivado do latín. O que ti propós é como se escollemos o "tsch" para escrivirmos "tschuvia" en vez do dígrafo "ch". A defensa do "ñ" en galego significa aplicar ideas nacionalistas españolas ao que é unha lingua, non un construto político-administrativo.
Bueeeeno, ¿agora o "ñ" é unha característica propia do galego? Estamos chegando ao ridículo. É simplemente unha letra utilizada por razón da presión castelá e de certa normativización dos oitenta. Iso é unha verdade histórica.
Por certo, o que dixo Carvalho alá polos oitenta foi: "O galego ou é galego-português ou é galego-castelam".
Cita de Carballo Calero en 1978.
"Se a historia política non nos impone a sua pseudomorfose na consideración do galego, podemos situar o problema a otro nivel, e fundados más estructuras idiomáticas e non más estructuras xuridicas, entender o galego no seu conjunto como unha modalidade do romance hispánico occidental, denominación que pode competir coa de galego_portugues, portugués ou galego- que todas formas propostas ou usadas-para designar o romance finisterrico ou extremo occidental"
Eu a diferenza de Calero sosteño que o idioma actual galego non e o mesmo que o portugués, por moito ancestro común que compartirán e polo tanto fundado na estructura idiomática o galego e un idioma de seu que debe competir tanto co castelan coma co portugués se quere subsistir como tal. Relegar o galego a un dialecto do portugués ( o que sucedería adoptando o reintegracionismo) e a mesma m.... que aconteceria se certos españolistas relegasen o galego a dialecto do castelan como sosteñen co astur ou co navarro.
Por último os galegos deixamos de formar parte do bloque portugués cando este conseguir a sua independencia. Tanto e así que toda a normativa portuguesa non influe no galego ata o rexurdimento cando o contexto político do nacionalismo impon a creación dunhas diferenzas para soster a sua propia existencia.
Pero que estrutura nin estruturo? Estamos falando de dúas letras, é dicir, de ortografía. Iso é superestrutura, non estrutura. Que ten que ver que o galego sexa lingua independente ou non para adoptar a ortografía que mellor lle acae e non a imposta copiada do castelán? Ti o que estás defendendo é achegar o galego ao castelán para afastalo artificialmente do portugués. Eu non falo de reintegracionismo: estou defendendo o positivo de adoptar dous dígrafos de facilísima integración no galego moderno e completamente respectuosos coa súa orixe e co seu tronco común, como mandatan as normas oficiais.
Non, os galegos non deixamos de pertencer ao bloque do portugués (non bloque portugués) cando Portugal se independizou. Falamos de bloque do portugués en sentido lingüístico. O que pasou foi un feito político. A metade dos galegos -os do sur, que falaban galego- constituíron un novo estado europeo (Portugal, cuxo nome vén do Porto, en Galiza); pola súa banda, a outra metade dos galegos -os do norte, que falaban o mesmo galego- quedaron dentro da Coroa de León e Galiza. Séculos despois, o galego moderno non é unha lingua intermedia entre o castelán e o portugués senón que segue sendo unha lingua da subfamilia galegoafrolusobrasileira.
A normativa portuguesa non influíu na galega ata o Rexurdimento... porque o galego prácticamente desapareceu da escritura. Pero colle textos do XVIII e anteriores e sorpréndete coas coincidencias gráficas co portugués. Non é que estivese copiando: é que segue habendo moito das solucións comúns de sempre. Despois modernamente borrouse moito diso e agora algúns cren adanicamente que o galego caeu dun piñeiro por arte de maxia hai século e medio.
Mentres non deixes de mesturar política e lingua (e certo rexeitamento ao portugués), non o vas ver claro.
Por último, resulta sorprendente que acudas a unha cita de Carvalho Calero e despois retruques con outra quitándolle a razón.
Eu non mesturo lingua con política. Pero ė un feito que ainda que non exista escrita galega dentro da coroa de castela os faltantes siguen modulando a lingua e polo tanto está evoluciona. A adopción do ñ como grafía alternativa o nh e unha delas, outra e a reducción das sibilantes. O reintegracionismo supón asumir que o galego pase a ser un dialecto do portugués como sostén Carballo Calero na cita que puxen. Son o nacionalismo galego ou castelan os que mesturan lingua e política para defender os seus intereses que pasan por infravalorar os propios.
Ten mais recoñecemento un documento escrito en galego con grafía portuguesa que un escrito en galego normativo? Non podera chegar a mais xente pero o recoñecemento ganarao pola sua calidade.
Que os falantes sigan modulando a súa lingua non ten nada que ver con que se adopte unha letra ou outra. Os falantes falan oralmente; a ortografía é simple superestrutura. E xa sabes que nos Séculos Escuros escribir en galego... pouco e alfabetización só en castelán (quen a tiña). Por tanto, a adopción dunha letra castelá non ten nada que ver coa evolución da lingua na boca dos falantes senón coa imposición de modelos escritos.
Aquí non se está falando nin das sibilantes nin do reintegracionismo. Tampouco defendín en ningures desta longa conversa o reintegracionismo. De todos modos, non supón converter o galego nun dialecto do portugués senón velo como unha parte máis do conxunto das falas que conforman o idioma hoxe coñecido mundialmente como portugués, o mesmo que era coñecido como galego antes da independencia de Portugal. Pero repito, estaste indo da cuestión, que era a simple adopción dos dígrafos "nh" e "lh" no canto do "ll" e da letra "ñ".
E se ata agora estabas fuxindo do cerne da cuestión, ao último parágrafo xa nin contesto (a pesar de que estás completamente errado) porque supón cambiar por completo de tema.
Eu so dixen no primero comentario que o galego so ten os ñ que quixeron os seus faltantes. Es ti o que pretendes a sua exclusión para cambiar por outra grafía que nada aporta se non se adoptan outros cambios mais profundos. E serán este cambios sintácticos morfológicos e ortográficos os que converteran ó galego nun dialecto dentro do diasistema portugués.
O galego non ten os eñes que quixeron os seus falantes senón os que promoveu a dereita rexional hai medio século. Os falantes de galego nesa época na súa enorme maioría non escribían absolutamente en galego, así que non utilizaban nin "ñ" nin "nh" nin "nn" nin nada de nada. Que falas de exclusións? Excluíuse a alguén por determinar que se utilizase "mércores" en vez de "miércoles", que era o que dicía realmente todo o mundo?
Segues enleando o asunto. Aquí ninguén dixo nada de cambios sintácticos nin morfolóxicos. Só se falou de ortografía e referíndose a un asunto moi concreto. Que tremenda debilidade a do galego se se vai diluír noutro idioma por cambiar un par de letras. E que pena que semellante celo purista non exista coas influencias do castelán, que esas si que van calando e a chorro! E con esta lingua oriental si que existe perigo de dialectalización co camiño que levamos.
O uso do ñ na escrita de castelan e anterior a dictadura de Franco. Este cambios xa se recollen dende a idade media. O nh no oído non soa igual que un ñ castelan. Debido a falla de contacto con portugués os faltantes galegos foron adaptando o seu linguaxe falado a escrita de castelan. O ñ consolidou na fala.
E dálle... Aquí non falou ninguén máis ca ti da ditadura de Franco. Pois claro que se utilizaba en español o eñe antes de Franco. E que habían usar logo?
Precisamente a finais da Idade Media é cando empeza a castelanización, no século XV.
Mi madriña, chegas a defender o indefendible. Vaia desesperación! O nh e o ñ non soan igual? Iso é unha trola total. Son dúas ortografías para o mesmo fonema.
Outra trola de tamaño fenomenal: "os falantes galegos foron adaptando o seu linguaxe falado á escrita de castelán". Mentira! A fala do galego non se adaptaou á escrita nin do castelán nin do chinés porque unha fala non se adapta a unha escrita, máxime cando os falantes ignoran a escrita.
"O ñ consolidou na fala". Isto xa dá vergonza ata lelo. Que será o seguinte? Que os ordenadores naceron dun cruce entre as xirafas e os tomates?
Non soan igual por qué un nh ten finalización aspirada mentres que un ñ ten finalización palatal. Cada idioma ten unas particulariedades fonéticas, ainda que é certo que se poden establecer equivalencias entre unas e outras. Precisamente por falar galego podés establecer mellor a equivalencia pero se un chines escoitase a mesma palabra soarialle de forma diferente.
Esa diferenza que indicas non existe. Pero é máis, aínda que existise, non tería repercusión ningunha na ortografía ou na selección dunha ou outra grafía. Nada tería que ver con que se escollese "ñ" ou "nh" como solución para representalo. Por exemplo, só en Galiza (sen necesidade sequera de acudir a España) o "s" ten un montón de pronunciacións. Iso é un feito fonético e, como tal, non inflúe na escritura. O que sí se representan por escrito son as cuestións fonolóxicas. Pero repito importante: a variación fonética non inflúe na representación escrita.
Claro pero "pola" escribese igual ainda que se pronuncie diferente pero influe no seu significado. Imaxina o que pode salir dun texto aparentemente galego con grafía portuguesa. Además tes que Ter en conta que entre portugués e castelan o número de falsos amigos e moi superior a cualquier otra parexa de linguas. Por este e outros motivos o cambio da grafía da ñ e cosmético. E coma quere apagar un lume con sal.
Déixate de macanas. Non paras de enlear e de enlear con cousas que non veñen a conto. Que cambios cosméticos? Cosméticos fronte a que? Que paranoia ves por detrás? Só se trata de adoptar un pequeno cambio ortográfico con moito sentido e lóxica interna, ademais de fácil, que aproxima moi levemente a ortografía do galego á do seu tronco matriz e a limpa dunha influencia espuria. Ademais está en consonancia cos propios criterios que guían a normativa oficial.
Que che gusta máis unha ortografía castelanizada que axude a disolver o galego dentro do castelán e que ofreza a imaxe de que o portugués é tan alleo a nós coma o guaraní? Pois admíteo e xa está, e non deas tantas reviravoltas sen sentido intentando negar a evidencia e sacando tema tras tema sen resolver o principal.
Dei una cantos argumentos polos que este cambio e inútil no senso de que un artigo escrito escrito en galego no que cambiando o ñ por nh sexa mais comprensible para un portugués por aquelo de abrir a lingua galega a base lusofalante.
Considerar o ñ como unha influenza espurea no senso de inútil é contraditorio xa que de alguna forma temos que representar un fonema nasal con finalización palatal. Non é mellor unha forma sobre outra, son igualmente válidas mesmo incluso a creación dunha grafía propia, posto que non podemos cambiar o pasado eu aposto por xogar co que temos. A dignificación do noso idioma o galego vira do propio uso que lle demos e non da moa cá que se obteña a fariña.
Claro que temos que representar dalgún xeito o fonema nasal palatal. E o lóxico é facelo como as demais linguas do noso tronco lingüístico, sen buscar afastamentos gratuítos, máxime neste caso no que se pode facer facilmente. Utilizar o "nh" é incluso mellor, pois ten a gran vantaxe de que hoxe en día pode funcionar perfectamente no mundo dixital, cousa que o "ñ" non: supón un atranco por non formar parte do alfabeto internacional. E aínda máis: facilita a comprensión do portugués por parte dos galegos, a segunda lingua románica máis falada do mundo.
Aquí non se trata de dignificar ou non dignificar senón de que a ortografía galega siga criterios de coherencia interna.
No mundo dixital o ñ existe. Por certo se de economía lingüística temos que falar o ñ supón unha clara vantaxe respecto o nh xa que se aforra un oco menos.
Por outra banda dubido que unha persona con escasa capacidad no coñecemento dun idioma se propoña a lectura dun artigo nese idioma, sexa inglés ou portugués. Outra cousa e a capacidade de duas persoas na fala, pero aquí non fan falta as grafias.
Sí, por exemplo nos enderezos de internet existe moito o ñ, sí. Na maioría dos teclados do mundo vén o eñe por defecto tamén, sí.
¡Tremendo problema o de escribir un dígrafo! Non me explico cómo pode sobrevivir o español utilizando solucións tan antieconómicas como rr, ch, qu e outros. Debe estar a punto de desaparecer da face da Terra, igual ca o alemán que se atreve a escribir catro letras para un único fonema (tsch). ¡Serán retrasados estes alemáns e españois!
Sobre a capacidade de intercoñecemento, canto máis lóxicas e similares sexan as ortografías, menos obstáculos haberá. Pero non te preocupes que xa poremos uns carteis por Portugal advertindo da inasumible dificultade de ler textos en galego, non vaia ser que se lle ocorra facelo. Moito máis fácil o cristiano español, onde vai parar. Nótese que en castelán significan exactamente o que quere dicir, non como din por aquí.
Pois no Twitter non se ven tantos rr, ch ou qu, tendo en conta que tes 140 caracteres para expresarte e normal a economizacion da lingua. Básicamente e o mesmo proceso polo que o galego reducir o N xeminado do latín a un so n.
Respecto a tecnoloxia, mentres veña o ñ nos productos para España xa poden o resto do mundo bailar muiñeiras.
Repito o galego será como queiran os que o usan e faltan, polo momento somos maioria no rural galego. Por certo xa podía proponer a RAG algunha medida para aumentar o uso entre urbanitas de menos de 30 anos, é aiqui onde o galego xogar o futuro e non en xogos de xadrez sobre o sistema ortográficos.
140 caracteres en Twitter? Semella que quedaches no Pleistoceno.
O de que a redución do -NN- xeminado a -N- foi unha cuestión de economía é unha pura opinión túa. Os lingüistas non están nada de acordo nesa cuestión. De calquera maneira, os fenómenos fonéticos e a ortografía son cuestións independentes.
Respecto da tecnoloxía, dáme igual o que se comercialice en España. Podémonos abrir ao resto do mundo e non ter que estar suxeitos ás rarezas ortográficas do español.
As castañas asadas están moi boas. Sei que non ten que ver co que estamos tratando, exactamente igual que a túa alusión a se hai moitos ou poucos falantes no rural.
Agora a culpa do que pasa co galego vai ser da RAG, una asociación privada de vellotes elixidos para un cargo vitalicio (ata que caian de cu) sen poder efectivo e practicamente abandonada polas administracións. Non vou defender a RAG, pero disto non ten culpa. As responsabilidades políticas tenas a Xunta (e tamén o poder para incidir na sociedade) e leva décadas facendo o parvo para que desapareza o galego sen facer moito ruído. O mellor que fixo Fraga foi dar pé ao Plan Xeral de Normalización Lingüística, que xerou un avance na educación. En canto chegou Demolition-Feijóo arrasou con ese incipiente proxecto.
1) K e W pódense considerar estranxerismos gráficos, pero non J ou Y. Estas dúas serían, en todo caso, letras arcaicas, pois usáronse con total normalidade no pasado. Outra cousa é que a normativa actual deseñada nos oitenta, sobre modelos do castelán, decidise prescindir delas.
2) Certo que o ensino debería mellorar a atención ás vogais. De todos modos, ti mesmo as tomas un pouco á broma co chiste de "o Miño / homiño": non se pronuncian igual.
3) Ademais de existir esa redución de sete a cinco vogais, paréceme máis espallado o uso inconsciente dun sistema de sete vogais incluso en castelán.
4) Levar a diferenza entre vogais medias á ortografía en todos os casos provocaría o establecemento dunha norma nos casos en que existen pronunciacións diferentes (e a declaración como incorrecta da outra). Por exemplo, un de Carballo ou de Ponteareas pronuncia "hɔra" mentres que un de Verín ou Castropol dirá "hora".
5) O eñe é indiscutiblemente unha letra castelá. Pode ser eliminada máis ou menos facilmente coa incorporación do "nh" con ese valor. Entón hai que buscar una solución para unhas pouquiñas palabras (unha, algunha, ningunha). Hai que inventar algo, como no seu día se inventou o "nh" e será algo fora da tradición gráfica. O "nn" é moi problemático. Non se trata só de "connosco": hai case cen palabras con "nn". Unha solución podería ser un dígrafo "hn", ao revés, e grafarmos "uhna", "alguhna" ou "ninguhna". Non hai palabras en galego coa combinación "hn".
6) Se pasamos o "nh" para a pronunciación "ñ", aproveitaríase para cambiar "ll" por "lh", mudanza moito máis doada.
Interesante. ¿ Una posible solución, podría ser adoptar la grafía portuguesa, o ésta tampoco se adapta bien a la fonética gallega para estos casos descritos (nh, por ejemplo) ?
Por otro lado, yo no sería muy purista con la "w" y la "k". Prefiero mil veces leer "whisky", "Washington" y "kilómetro" a "güisqui", "Guasinton" y "quilómetro"
As respostas em galego não são um problema para mim.
@escreix Ti podes con todo, hehe
Ser non son erudito e os meus coñecementos no tema son escasos, mai-la grande maioría dos que optan por unha alternativa ó alfabeto e dígrafos oficiais (ñ, ll, etc) usan o alfabeto e dígrafos portugueses (nh, lh, etc), incluo usa-lo "j" en troques do "x" para representa-lo fonema /ʃ/. Coma tamén hai discusión entre correntes reintegracionistas sobre o uso do remate en "-ão" ou "-om" para representar na escrita palabras que na fala lense "-on".
Porén, como digo e ben remarcas, a grafía portuguesa non encaixa de todo ben coa fonética galega, máis ó final é un instrumento máis a ter en conta para intentar representa-la realidade lingüística (maila lentitude, a normativa oficial vai dando pegadas devagariño (a derradeira foi do ano 2003, e somentes correccións sobre a de 1995) na dirección de achegarse ó portugués aínda que non teña tocado o tema dos fonemas).
Non quero deixar de facer notar que no húngaro hai unha tendencia xeral a traduci-las palabras á fonética húngara, así "like" escríbeno "laik" e "facebook" tal que "féiszbuk", grazas ó tema de ter relazón unívoca entre grafía e fonema... quero dicir, alomenos non é tan raro ver estas escritas nalgunhas palabras (as máis modernas) como si sería o tema de "Guásinton".
E con isto quero dicir que, como de cando en cando lembramos (lembro) que o importante é que se nos entenda; con candanseus matices, pero comunicación.
PD: quería mete-lo tema de prescriptivismo vs descriptivismo en canto á normativa oficial galega, pero acho que xa tirei datos demasiado azarosamente, e case millor o deixo ahí mencionado.
@aanodino_ Obrigado. Eu tive tirado proveito de traballar quase um ano em Portugal para aprender um pouco de portugués, uma lingua que eu gosto muito. Mais sem fablar de forma habitual, eu tenho quasi tudo esquecido.
Humm... por lo que dices, yo diría que a la RAG no le gustan mucho "las soluciones portuguesas" y que busca "soluciones propias", siempre que es posible. Lo que, ¿ es un tema "técnico" ( fonética, historia de la lengua, etc. ) o tiene una componente "política" ( buscar idioma propio, distinto del portugués)?
Tiene mucho de político y de a quién se colocó en los puestos clave en los tiempos en que se definió la normativa oficial hace cuatro décadas. En aquellos tiempos, Alianza Popular era el partido dominante y el Instituto da Lingua Galega (Universidade de Santiago de Compostela) estaba a cargo del asturiano Constantino García (que yo sepa, no sabía ni hablar gallego), un lingüista interesado sobre todo por la dialectología, de ahí tanto hincapié en las formas propias. La gran figura de la lingüística gallega era Ricardo Carvalho Calero, que pegó un fuerte viraje hacia el reintegracionismo, pero fue completamente laminado. La RAG se resistió años y años a dedicarle el Día das Letras Galegas. Cuando ya no se pudo evitar más tiempo, vino la biología a salvarla: la pandemia de la covid-19, que oscureció y opacó su merecido homenaje. Al final, el control sobre las normas para la administración se otorgó a Filgueira Valverde, un galeguista de derechas que fue procurador en las Cortes franquistas. Las llevó hacia dónde convenía al poder del momento. Todo esto creó varios cismas que, parcialmente, se solucionaron con el acuerdo de 2001, el cual a última hora no fue respetado y tuvo que ser reconducido en 2003.
A diferenza entre Calero e Filgueira e a mesma que entres Descartes e Hobbes.
Calero era etimoloxista, e dicir, buscaba a orixe e a forma pura dos termos. Mentres que Filgueira era empirista pois anotaba as verbas dos galegos.
De todolos xeitos a Filgueira non se lle adicou o día das Letras ata 2016, vinte anos despois do seu falecemento, será que non era tan apreciado como alguns queren.
Iso de etimoloxista vs. empirista é unha redución terrible do debate que non nos leva a ningures.
O do Día das Letras a Filgueira ata sorprendeu a moitos. Ninguén estaría hoxe especialmente estrañado se nunca fora escollido. É unha figura a anos-luz de moitos outros e non digamos de Carvalho Calero.
Como se el non participase na creación do Seminario de Estudos Galegos, lugar onde una anos despois participaría ata o propio Calero. A diferencia lingüística non e tan importante, en termos de obra a de Filgueira e moito maior ca de Calero. O que non gustou especialmente o nacionalismo e a política. Posto que para eles tampoco Cunqueiro, Pedrayo ou Risco terian adicado o día das Letras.
Que o nacionalismo non dedicaría o Día das Letras a Cunqueiro, Otero ou Risco é unha boutade sen sustento posible.
A obra de Filgueira é ampla. Claro que tamén hai que ver a calidade. Pretender comparar a importancia de Carvalho con Filgueira dáme vergoña allea, sinceramente.
A RAG non considera dentro do alfabeto galego nin W nin K (nin Y nin J), pero iso non quere dicir que non se usen en palabras procedentes de linguas estranxeiras. De feito, o seu dicionario recolle e recomenda kiwi, whisky, wáter-polo, web, warrant, ye-yé, yiddish, jóckey, kenyano e moitas máis, entre elas a palabra más rara de todo o dicionario: weltanschauung.
Como galegoadmirador, que no falante, mi opinión es que habría que usar la NH a la portuguesa y dejar NG para la actual NH, como en inglés o catalán.
Sobre vocales, desconodco si hay alguna norma que permita medioadivinar la calidad de las vocales e i o. En ese caso lo más apropiado sería limitarse a usar los acentos grave y agudo, tanto para las palabras acentuadas, como para distingir las excepciones que puedan dar lugar a confusión.
Si no hay regla alguna, mejor no meter acentos. El inglés subsiste sin ellos y no parece tener muchos problemas. La idea que hay que poder distinguir cada fonema por su forma escrita siempre es preferible, pero no cuando supone la necesidad de marcar en todas las ocasiones esa distinción, sobre todo en lenguas minorizadas.
Si hay muchos gallegos que no saben si una vocal es abierta o cerraza, obligar a marcar esta característica en cada palabra es una complicación que puede dedicir a muchos a escribir en espanyol.
Nadie quiere parecer analfabeto en gallego pudienso parecer ducho en castellano. La ortografía perfecta debería esperar a que el conocimiento de la lengua sea muy generalizado.
Por otra parte, el catalán, al menos mi variedad, tiene ocho vocales, contando la vocal neutra.
La solución de la NG no sería nada efectiva porque hay muchas palabras con NG que se pronuncia "ng": engulir, panga, enganar, anguria, fungar, engaiolante...
Otra opción sería poner una marca en la vocal anterior (acento circunflejo, diéresis, etc.) o quizás un guión que indicase que la N siguiente es velar. Así se limitaría la tendencia a pronunciar velar en gallego cualquier palabra que tenga NH intercalada: inhumano, panhelénico, anhídrido, etc.
![Más información](data:image/svg+xml,%3Csvg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" preserveAspectRatio="xMidYMid meet" viewBox="0 0 1024 1024"%3E%3Cpath fill="%23a7a7a7" d="M512 64a448 448 0 1 1 0 896.064A448 448 0 0 1 512 64zm67.2 275.072c33.28 0 60.288-23.104 60.288-57.344s-27.072-57.344-60.288-57.344c-33.28 0-60.16 23.104-60.16 57.344s26.88 57.344 60.16 57.344zM590.912 699.2c0-6.848 2.368-24.64 1.024-34.752l-52.608 60.544c-10.88 11.456-24.512 19.392-30.912 17.28a12.992 12.992 0 0 1-8.256-14.72l87.68-276.992c7.168-35.136-12.544-67.2-54.336-71.296c-44.096 0-108.992 44.736-148.48 101.504c0 6.784-1.28 23.68.064 33.792l52.544-60.608c10.88-11.328 23.552-19.328 29.952-17.152a12.8 12.8 0 0 1 7.808 16.128L388.48 728.576c-10.048 32.256 8.96 63.872 55.04 71.04c67.84 0 107.904-43.648 147.456-100.416z"/%3E%3C/svg%3E%0A)
![](data:image/svg+xml,%3Csvg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" preserveAspectRatio="xMidYMid meet" viewBox="0 0 16 16"%3E%3Cpath fill="none" stroke="%23a7a7a7" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" stroke-width="1.5" d="m11.25 4.75l-6.5 6.5m0-6.5l6.5 6.5"/%3E%3C/svg%3E%0A)