2018: Η χρονιά των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης;

Μετά από πολλά «annus horribilis» στη σειρά για την Ευρωπαϊκή Ένωση, κάτι κινείται στο πίσω δωμάτιο της ηπείρου.

Η δυσαρέσκεια ενός αυξανόμενου τμήματος του πολίτη, μαζί με συγκεκριμένες αποστασιοποιήσεις όπως αυτή της Μεγάλης Βρετανίας, και η ξεκάθαρα μη υποστηρικτική στάση πολλών ανατολικών χωρών, θέτει υπό έλεγχο την ένωση. Τόσο που η ιδέα ότι το 2018 είτε κάνουμε πραγματική πρόοδο είτε η Ε.Ε. πεθαίνει

Δεν είναι υπερβολή. Οι ιδέες (μάλλον, μπαλώματα) που συρρέουν στο μυαλό ορισμένων γραφειοκρατών εδώ και χρόνια (Ευρώπη δύο ταχυτήτων, Ευρώπη «σκληρού πυρήνα» κ.λπ.) ανήκουν πλέον στο παρελθόν. Αυτό που προτείνεται τώρα είναι κάτι πιο έντονο και βάναυσο: «όποιος θέλει να συνεχίσει πρέπει να συνεχίσει, αλλά με όλες τις συνέπειες, και όποιος δεν θέλει να μην το κάνει, αλλά να σταματήσει να εμποδίζει την πορεία όσων θέλουν να συνεχίσουν».

Το Brexit, οι λεπτομέρειες του οποίου βρίσκονται υπό διαπραγμάτευση, ήταν το τελευταίο κάλεσμα αφύπνισης, που ήρθε αμέσως μετά την προτελευταία προειδοποίηση, που ήταν η στάση πολλών χωρών ως προς την υποδοχή των προσφύγων. Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγετε είναι σαφές: Είτε τελειώνει η έλλειψη αλληλεγγύης, η μονομερής δράση και τα ημίμετρα, είτε η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν υπάρχει πουθενά πια να κρυφτείς.

Το έργο του η ίδρυση των αυθεντικών Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης αρχίζει να δυναμώνει, αφού έχει διασωθεί από ορισμένους επιφανείς πολιτικούς, όπως ο Γερμανός σοσιαλδημοκράτης Μάρτιν Σουλτς. Το παλιό ιδεώδες των μέσων του 20ού αιώνα: η οικοδόμηση μιας υπερεθνικής πραγματικότητας και όχι απλώς ενός διεθνούς ομίλου ετερογενών δραστηριοτήτων, επέστρεψε. Και το κάνει με πολύ ξεκάθαρες ιδέες. Μόνο όσοι ήθελαν θα συμμετάσχουν στο έργο, μέσω εθνικών δημοψηφισμάτων ή άλλων μηχανισμών που καθιστούν σαφή την ύπαρξη μιας «αδιαμφισβήτητης βούλησης». Γιατί όποιος συμμετέχει στο έργο πρέπει να γνωρίζει ότι το τελικό αποτέλεσμα θα ήταν α αποτελεσματική μεταβίβαση κυριαρχίας και ίσως αμετάκλητος, το οποίο θα έφτανε σε πτυχές που δεν είχαν ξαναδεί: πραγματική δημοσιονομική εναρμόνιση, υπηκοότητα, εξωτερική πολιτική, άμυνα και, φυσικά, ελεύθερη κυκλοφορία και νόμισμα. Δεν υπάρχουν εξαιρέσεις, δεν είναι πλέον δυνατό να συνεχίσουμε να βάζουμε τον εθνικό εγωισμό μπροστά από την Ένωση.

Στη σκιά, κάνοντας εσκεμμένα λίγο θόρυβο, ορισμένοι Ευρωπαίοι ηγέτες Μακρόν και Μέρκελ ως αιχμή του δόρατος, Θα μπορούσαν ήδη να ετοιμάζουν μια παραγγελία: ένα αυθεντικό σχεδόν ομοσπονδιακό Σύνταγμα για την Ευρώπη, στο οποίο λίγα κράτη θα προσχωρούσαν (η απόρριψη πολλών υποτίθεται, δεδομένου του γενικού ευρωσκεπτικισμού) αλλά με πραγματική δύναμη και πεποίθηση.

Θα ήταν ακόμη δυνατό για αυτές τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης να αποκηρύξουν τη μεμονωμένη συμμετοχή στην τρέχουσα Ευρωπαϊκή Ένωση και να γίνουν μέρος της ως ενιαίο κράτος, διαδεχόμενος τις σημερινές σε όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους, αλλά χτίζοντας πόρτες προς το εσωτερικό, πολύ ισχυρότερη ένωση από αυτή που προσφέρει σήμερα η Ε.Ε.

Όλες οι εναλλακτικές είναι ανοιχτές, και υπάρχει μια γενική ατμόσφαιρα τζόγου, «όλα ή τίποτα» που θα καταλήξει να φτάσει στην κοινή γνώμη εάν η απόφαση είναι αρκετά ώριμη.

Δεν έχει σημασία το ότι μόνο έξι ή οκτώ χώρες αποφασίζουν τελικά να μπουν στο συγκρότημα: αυτό που έχει σημασία είναι να τα καταφέρουν πραγματικά. Σχεδόν σίγουρα θα ξεχωρίσουν οι πιο δύσπιστοι, όπως η Πολωνία ή η Ουγγαρία, και πολλά άλλα από την Ανατολή, ακόμη και μερικά με μεγάλη συμβολική και ιστορική σημασία όπως η Ιταλία, όπου η απόρριψη της Ευρώπης έχει αυξηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια. Δεν θα έχει σημασία. Το υπολογίζουν (και θα το μετανιώσουν αργότερα αν το εγχείρημα πάει καλά, ώστε όταν ζητήσουν να μπουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, να το κάνουν έχοντας όλες τις προϋποθέσεις, όπως κάνουν πάντα οι ηττημένοι).

Το έργο, λοιπόν, θα αποτελείται από τρία μεγάλα πόδια:

• ένα στέρεη νομική, οικονομική και θεσμική δομή, σχεδιασμένο με λεπτομέρεια και απρόσκοπτα, το οποίο θα απέφευγε τα ελαττώματα προηγούμενων, πολύ πιο αδύναμων προσπαθειών (Συνθήκη του Μάαστριχτ του 1992, Ευρωπαϊκό Σύνταγμα του 2004).
• La ξεπερνώντας τις τρέχουσες γραφειοκρατικές δομές και υπάγεται στα κράτη μέλη, που ανήκουν στην Ε.Ε., την αντικατάστασή τους με αυθεντικά ιδρύματα ενός κράτους: Ένα πραγματικά νομοθετικό Κοινοβούλιο, πραγματικά δικαιοδοτικά όργανα που κορυφώνουν τα διαφορετικά εθνικά δικαστικά συστήματα και ένα εκτελεστικό σώμα που διορίζεται απευθείας από το νομοθετικό σώμα και με όλες τις διαπραγματευτικές και ακόμη και εξουσίες λήψης αποφάσεων ενώπιον τρίτων κρατών.
• ένα ποντάρετε στην ποιότητα των συνδέσμων και όχι στην ποσότητα. Μια μαζική ένωση και ακόμη και η ίδια η εδαφική συνέχεια θα αποποιηθεί, εάν χρειαστεί. Θα προτιμηθεί μια αποτελεσματική ένωση λίγων κρατών, με την ελπίδα ότι η επιτυχία τους θα ακτινοβολήσει στη συνέχεια και σε άλλα.

Ακριβώς αυτό το τελευταίο σημείο μπορεί να είναι το κύριο εμπόδιο και ταυτόχρονα η μεγαλύτερη δύναμη του έργου. Ελπίζεται ότι Μόνο οι χώρες στις οποίες τόσο οι κυβερνήσεις όσο και ο πληθυσμός είναι αναμφισβήτητα ευνοϊκοί θα ενσωματωθούν σε αυτό. Είναι επομένως απαραίτητο το έργο να είναι πραγματικά δημοφιλές και να μην επαναληφθούν ποτέ ξανά ενσωματώσεις που κατευθύνονται από κυβερνήσεις που στη συνέχεια συναντούν κοινωνική αντιπολίτευση. Αυτό, δεδομένου του σημερινού και γενικότερου ευρωσκεπτικισμού, είναι ένα όπλο τεράστιας δύναμης (για όσους εμπλέκουν τον πληθυσμό τους), αλλά και μεγάλη αδυναμία (γιατί είναι πιθανό η συντριπτική πλειοψηφία να αποφάσισε να μείνει έξω).

Σε μία έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το YouGov σε πολλές χώρες, οι αντίπαλοι ξεκάθαρα υπερισχύουν των ευνοϊκών, αν και είναι πολύ αξιοσημείωτος ο μεγάλος αριθμός των αναποφάσιστων και η μεγαλύτερη τάση υπέρ που υπάρχει στις δύο βασικές χώρες για να προχωρήσει το νέο κράτος: Γαλλία και Γερμανία.

Γράφημα Politico.ue με βάση τα δεδομένα του YouGov

Ίσως το 2018 να καταλήξει να είναι η χρονιά της μεγάλης επανάστασης για την Ευρώπη, αν τέτοιες ιδέες καταφέρουν να ευημερήσουν.  Προς το παρόν, όμως, βασιλεύει ο ευρωσκεπτικισμός. και η αίσθηση ότι η πλειοψηφία του πληθυσμού προτιμά ο καθένας να κάνει πόλεμο μόνος του. Αλλά αυτό μπορεί να αλλάξει, εάν οι ηγέτες πατήσουν τα σωστά κουμπιά. Μέσα σε 365 ημέρες θα μάθουμε αν φέτος έφερε, για άλλη μια φορά, πισωγυρίσματα για το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή αν, επιτέλους, προέκυψε κάτι νέο που πραγματικά ενθουσιάζει την κοινωνία.

Χάρτης των υποθετικών «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» που προορίζεται μόνο για χώρες που επιδεικνύουν μια κατηγορηματική προθυμία να ενσωματωθούν σε αυτές. Οι πιθανοί συνδυασμοί είναι ατελείωτοι.

@josesalver