Πού πάει η Ευρώπη;

Ένα φάντασμα στοιχειώνει την Ευρώπη και δεν είναι λαϊκισμός. Αυτός λαϊκισμός, ο, τι και να σημαίνει αυτό λέξη, δεν είναι η αιτία αλλά η συνέπεια αυτού που μας συμβαίνει.

Όταν το περιβάλλον είναι αξιόπιστο, τα ανθρώπινα όντα δεν χρειάζεται να πειραματίζονται, να φαντασιώνονται ή να αναζητούν παράλληλους κόσμους για να βρουν λύσεις στα προβλήματά τους: ο πραγματικός κόσμος τους αρκεί. Όταν όμως αυτό που μας περιβάλλει γίνεται θολό, γεμάτο πόζες, ψέματα, τότε κάποιοι πολίτες, πολλές φορές οι πιο συνειδητοποιημένοι, ξεφεύγουν από όλα αυτά αναζητώντας διαφορετικές λύσεις, σωστές ή λάθος, μαγικές ή μη.

Το πρόβλημά μας, αυτό της Ευρώπης, είναι ότι από το τέλος του Παγκοσμίου Πολέμου, και ακόμη περισσότερο με το πέρασμα των δεκαετιών, η πολιτική τάξη στήνει μια ολόκληρη σειρά συνελεύσεων για το καλό της κοινωνίας που τελικά κατέρρευσε με ένα κραχ στην κρίση του 2007. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, το κοινωνικό κράτος και ό,τι συνεπάγεται, ήταν μια καλή αφετηρία για εμάς, και αρχικά είχαν τεράστια λαϊκή υποστήριξη, την οποία εν μέρει εξακολουθούν να έχουν, αλλά κατέληξαν να γίνουν ο σταυρός μας.

Έλειψε η αυτοκριτική, η συνεχής αναθεώρηση, η ενημέρωση και η επαφή μεταξύ των στόχων των πολιτικών και των συναισθημάτων του δρόμου. Η συνέπεια ήταν ότι η δυσαρέσκεια για την πολιτική αυξήθηκε σιγά σιγά, ενώ περίμενε τη στιγμή της να έρθει στο προσκήνιο. Και ήρθε η ώρα του όταν η ύφεση στα τέλη της περασμένης δεκαετίας μας επηρέασε όλους. Λίγη σημασία έχει το γεγονός ότι πολλές χώρες ανέκαμψαν αμέσως μετά, γιατί άλλες έπεσαν στο περιθώριο και όλοι μας επηρεάστηκαν από ένα αίσθημα αποτυχίας. Όταν πρόκειται για την αντιμετώπιση σοβαρών προβλημάτων, οι κοινωνίες γίνονται πιο εγωιστές και λιγότερο συμπονετικές προς τους γείτονές τους. Πάντα φταίνε οι άλλοι. Σε αυτό προστέθηκε και ο φόβος για το νέο εξωτερικός εχθρός (Ισλαμιστική τρομοκρατία) και, κατά βάθος, ο φόβος να χάσουμε τα προνόμιά μας ως το κέντρο του κόσμου.

Γιατί αυτό είναι το συμπέρασμα: αν και δεν θέλαμε ακόμη να το μάθουμε, δεν είμαστε πλέον το κέντρο του κόσμου, αλλά οι πολιτικοί μας δεν τολμούν να μας το πουν ανοιχτά και αρνούμαστε να το αναγνωρίσουμε όταν κοιτάμε τον εαυτό μας. ο καθρέφτης της πραγματικότητάς μας.

Τα δεδομένα είναι καταστροφικά. Λίγα κόμματα επιτυγχάνουν, εντός της χώρας τους, την έγκριση της πλειοψηφίας. Γενικά, τόσο τα παλιά κόμματα όσο και αυτά που προέκυψαν στον απόηχο του κραχ της τελευταίας δεκαετίας, προκαλούν μια γενική απόρριψη. Επιπλέον, οι νέοι, αυτοί που κάποιοι αποκαλούν «λαϊκιστές», δεν προκαλούν περισσότερη υποστήριξη σε κάθε χώρα συνολικά, το αντίθετο μάλιστα. Αυτό που παίρνουν είναι μεγάλη υποστήριξη σε ένα μικρό υποσύνολο πολιτών, ακριβώς αυτό.

Σε αυτό το γόνιμο έδαφος, οι πολίτες (όχι ακριβώς οι λιγότερο μορφωμένοι ή οι παλαιότεροι) αναζητούν εναλλακτικές, όπως είναι λογικό. Οι εναλλακτικές έχουν να προσφέρουν κάτι διαφορετικό, μια ομιλία που συγκινεί. Λίγη σημασία έχει αν αυτό που προσφέρουν είναι εφικτό ή όχι. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι αγγίζουν την καρδιά μας, μας ενθουσιάζουν και είναι ικανά να μας συγκινήσουν.

Γιατί αυτό είναι το άλλο μεγάλο αποτέλεσμα της κρίσης: η κοινωνία όχι μόνο έχει γίνει πιο δύσπιστη και απρόθυμη προς τους πολιτικούς της, αλλά έχει διαρρήξει. Έχουμε τύχει, χωρίς να το καταλάβουμε, να χωριστούμε σε διάφορες υποομάδες. Τα μέλη κάθε υποομάδας μοιράζονται, κεκλεισμένων των θυρών, κοινές πεποιθήσεις και ψευδαισθήσεις, που όμως απορρίπτονται σθεναρά από την υπόλοιπη κοινωνία.

Οι παλιές φόρμουλες πεθαίνουν μέσα στην απαξίωση και την απόρριψη των νέων. Οι νέοι καταφέρνουν να ενθουσιάσουν μόνο ένα μέρος (ναι, πολύ κινητοποιημένο) των νέων ψηφοφόρων και των ανθρώπων που έχουν βαρεθεί περισσότερο με τους παλιούς. Αλλά όταν βλέπεις την κοινωνία στο σύνολό της, όλοι, παλιοί και νέοι, προκαλούν μια γενική απόρριψη από τους υπόλοιπους κατοίκους της χώρας τους. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, τι είδους νέα κοινά έργα θα μπορέσουμε να ξεκινήσουμε;

Εμείς οι Ευρωπαίοι είμαστε ήδη για τον υπόλοιπο κόσμο, που προχωρά χωρίς να μας προσέχει, σαν κατοικίδιο για να παίξουμε, να φωτογραφίσουμε, να χαϊδέψουμε λίγο και μετά να τον αφήσουμε στην άκρη για να πιάσουμε πραγματικά τη δουλειά. Και είμαστε ακόμα, για το μέρος του κόσμου που θέλει να μείνει τυλιγμένο στο παρελθόν, ο εχθρός να μισεί.

Κάποια στιγμή, μια πολιτική τάξη (ή απομονωμένοι πολιτικοί) θα πρέπει να αναδυθεί στην Ευρώπη με τη δύναμη και την ορμή να μας πει την αλήθεια: πρέπει να αλλάξουμε, πρέπει να πιάσουμε δουλειά, μαζί, ξανά. Αλλά, αυτή τη στιγμή, δεν έχουμε ιδέα πώς να το κάνουμε.